مقایسه ساختاری و محتوایی « سوانح» احمد غزالی و« لمعات» فخرالدین عراقی

چکیده عشق از همان اوایل شکل گیری تصوف اسلامی در کنار زهد جای گرفت و باعث گرمی و روشنی هرچه بیشتر سلوک عارفانه شد.سالکان در طی منازل طریقت با گذر از این منزل پر خوف و خطر می آموزند که باید از خودی خود بگذرند تا به حقیقت وجودی برتر به نام «معشوق» معرفت یابند.از این رو، در متون عرفانی از عشق به عنوان یکی از ارکان اصلی تصوف اسلامی یاد شده و نویسندگان مکتب تصوف کوشیده اند تا علی رغم تعریف ناپذیری عشق، به تبیین خصایص عشق و احوال عاشق و معشوق بپردازند. اولین اثر مستقل فارسی که درباره موضوع عشق تألیف شده، «سوانح» احمد غزالی (م520ه) است.غزالی با جملاتی ساده، موجز و موثر به شرح و بیان عشق مطلق پرداخته و احوال عاشق و معشوق را به دقت بررسی و توصیف کرده است.او با نوشتن این اثر بدیع و ماندگار باب تازه ای را در تفسیر عشق گشود به طوری که پس از او نویسندگان مختلفی موضوع عشق را به طور مستقل مورد توجه قرار دادند و رسالات متعددی در ای باره تألیف شد.مهمترین این رسالات، «لمعات» فخرالدین عراقی(م688ه)است.عراقی نیز با زبانی روان، شیوا و شاعرانه به شرح و توصیف عشق پرداخته است، اما آنچه درباره این دو اثر ارزشمند اهمیت دارد این است که عراقی تا چه اندازه در نگارش لمعات تحت تأثیر سوانح بوده و رساله او«بر سنن سوانح» غزالی نوشته شده یا «لبّ فصوص» ابن عربی است. این رساله بر آن است تا با تحلیل و مقایسه ساختار و محتوای این دو متن، پاسخ مناسبی برای این پرسش ارائه کند.از این رو، دو متن براساس سطوح سبک شناسی ابتدا در دو سطح زبانی(آوایی، لغوی، نحوی) و ادبی به طور دقیق وجداگانه بررسی شد تا سبک شخصی احمد غزالی وشیخ عراقی در نگارش این دو اثر معلوم شود. در ادامه دیدگاههای عرفانی آنها در سطح فکری ومحتوایی نیز تحلیل شد.در فصل آخر نتایج به دست آمده باهم مقایسه شد و میزان تأثیر پذیری عراقی از سوانح غزالی ونیز از فصوص الحکم ابن عربی آشکار شد. کلیدواژه ها: سوانح، لمعات، احمد غزالی، فخرالدین عراقی،ساختار، محتوا.